Dag 3

Een ontdekking. Een schok. In het State Historical Museum in Moskou stond de Rolls Royce van Lenin. Dus Lenin had een Rolls! Een van de architecten van het communisme reed in de beste en duurste auto van de wereld! Ook hij was dus van links lullen en rechts zakken vullen. Daar zouden de roden in Finsterwolde en omstreken, die als laatste via gecodeerde brieven contact hielden met kameraden in Rusland, van opkijken. Waarmee wat mij betreft het communistische gedachtegoed definitief naar fabeltjesland kon worden verwezen. Als zelfs hij… Schreef Gyorgy Konrad in De medeplichtige niet dat het communisme begon met coöperatieve landbouw en eindigde met elektroshocks?

In het museum kregen we voor het eerst echt zicht op de relatie tussen Rusland en de Oriënt, oftewel de Kaukasus en Centraal-Azië. De basis werd door Katarina II gelegd in 1770, daarom was dat het beginjaar van de expositie. In 1920, het jaar waarmee de expositie stopte, was in de wereld het verschil tussen west en oost min of meer vervaagd, vandaar.

De gids zei dat Rusland zich in die tijd met de Oriënt verbond. Wij vanuit Nederland zouden dat annexeren noemen en uiteraard ging dat niet zachtzinnig. Het museum had beter het State War Museum kunnen heten, vanwege de vele uitgevochten ‘verbindingen’. Het ging over oorlog op de Krim, oorlog in de Kaukasus, oorlog tegen de Grieken, tegen de Fransen, Engelsen en Oostenrijkers tegelijk en zo ging het maar door. O ja, ook tegen Napoleon.

Terwijl we de dag zo vreedzaam waren begonnen met een bezoekje aan het Kremlin. Dat had een toeristisch karakter, met een ‘fotomoment’ voor die mooie kathedraal voor het Rode Plein, met die snoepkleurige torendaken. Als ze hadden gezegd dat Willy Wonka er woonde, had ik het ook geloofd. Bij een stalletje kocht ik twee bontmutsjes voor mijn zoontjes. Journalisten waren soms net mensen. Meteen kreeg ik een sms-je terug van mijn wederhelft: ‘vergeet je je vriendin niet?’ Waarop ik weer terugmailde van ‘rustig, rustig’. Mijn zoon had ook al gezegd dat hij iets meer wilde dan alleen zo’n muts. Om te beginnen had ik voor haar een tas met kunstopdruk uit het Tretjakovmuseum gekocht. Niet duur, maar het ging om het idee.

In het Tretjakov beleefden we een redelijk spectaculair, zo niet historisch moment, toen het 7,5 meter lange en anderhalf meter hoge doek The People of Russia van Evgenii Lanseray voor ons werd uitgerold. Dat werd het sluitstuk op Museumeiland, ongeveer op de plek waar de Wolgaslepers hing. Het lag nog in depot en was nog nooit aan publiek vertoond, ook in Rusland niet. Het moest gerestaureerd worden en daarvoor was geen geld. De opknapbeurt bleek door het Groninger Museum betaald. Het uitrollen was een heel karwei, maar daarna mochten we, als eerste publieke mensen ter wereld na lange tijd, ons vergapen aan het monumentale werk, dat de ‘unificatie’ van Rusland met de andere volkeren verbeeldt.

Lanseray maakte het tussen 1913 en 1916. The People of Russia heeft vermoedelijk niet dezelfde status als de Wolgaslepers, anders zou het niet zo lang in depot liggen, maar volgens gastconservator Inessa waren ze niet met elkaar te vergelijken. Het schilderij van Repin is een soort j’accuse aan de laagste arbeidskrachten en dat van Lanseray moest een gevoel van trots bewerkstelligen.

Het Tretjakov leverde zestig procent van de werken van de expositie over het Russisch Oriëntalisme, die in totaal zestig schilderijen, twintig tekeningen en foto’s, kaarten en grafisch werk omvatte. Daaronder twintig schilderijen van Vasili Vereshschagin (1842-1904). Een van die werken, The Doors, was het boegbeeld van de tentoonstelling. Ook bij Vereshschagin veel oorlogstaferelen. Niet onlogisch, aangezien hij door het leger was gevraagd mee op pad te gaan om de zeges vast te leggen. Hij schilderde echter wat hij wou en dat was niet de fraaiste kant van de oorlog en dat was weer niet naar de zin van de opdrachtgevers. Gelukkig kocht mecenas Tretjakov al zijn schilderijen op. Fascinerend was het wel en had Groninger Museum-directeur Kees van Twist in een interview in het Dagblad niet gezegd dat er twee thema’s echt interessant waren in het leven: dood en seks?

We konden pas om half drie aan de lunch in het Tretjakov, want tussen dat bezoek en het oorlogsmuseum kregen we een spoedrondleiding van de gids van de kathedraal en dat liep uit, want zij hield niet op te verklaren hoe jammer het was dat we er maar zo kort waren, want er viel zoveel te vertellen. Opvallend overigens dat alle muren in alle musea geel zijn. Misschien een niet heel interessant gegeven, maar mocht iemand willen weten welke kleur de muren van de musea in St. Petersburg en Moskou hebben dan natuurlijk weer wel.

Zoals al eerder vermeld, een persreis is echt keihard werken en tijd om uit te buiken was er niet, want daar wachtte alweer het State Museum of Oriëntal Art. In dat 200 jaar oude gebouw werden ooit concerten gegeven en daar kwam Poesjkin graag, dus waren we weer op historische grond.

We konden ’s avonds bijkomen tijdens een informele bijeenkomst bij de cultureel attaché in Moskou, tijdens welke een buffetdiner werd georganiseerd. Nadat ik twee keer had opgeschept, ervan uitgaande dat dit het complete buffet was, kondigde de gastheer aan dat de volgende gang werd geserveerd, terwijl even later het dessert volgde, uiteraard gevolgd door koffie, al kon ook nu niet worden vastgesteld of het Nederlandse was. Diplomatie heeft overigens een rol gespeeld in het losweken van The Doors, want de nieuwe directeur van het Tretjakov wilde dat niet uitlenen. Waarmee weer het belang van een buitenlandse dienst was bewezen.

Opvallend in Rusland: op sleutelposities, in ieder geval in de sector kunst en cultuur, zitten vooral vrouwen. Is het in Nederland zo dat wij mannen het binnenbrengen en de vrouwen het in de Herestraat over de balk gooien, in de communistische heilstaat bleek dat andersom. Zie de Rolls van Lenin.

Een van de leukste momenten van de dag was even voordat we aanbelden bij de attaché. Toen zaten we met zijn allen op een bankje bij een vijvertje. Even rust, niks doen, niks zeggen, gewoon mensen kijken.