zondag 16 december 2012

Op Knoal


De laatste weken van het jaar zijn weken van introspectie en ontmoeting. Wegens drukte en diversen hebben de meeste gesprekken tijdens kerstborrels een terloops karakter. Echter niet tijdens het treffen van zwarte broodschrijvers op het eindejaarsbal van de gezamenlijke uitgever. Knoal werd een dispuut. Lees zwarte man Mensema's verslag.  


Op Knoal. Ik vroeg het afgelopen donderdag aan Zwarte Man Sandman tijdens de eindejaarsshow van onze gezamenlijke uitgever. 
'Waarom wonen Stadskanaalsters altijd op Knoal?' 
Even keek Zwarte Man Sandman - geboren en getogen in Stasdskanaal - me verward aan, schoot toen in de lach en zei me een antwoord op deze vraag schuldig te blijven, want dat wist hijzelf ook niet.
'Wij woonden altijd al op Knoal, zei hij, 'zo was het gewoon. Ik weet niet waarom wij Stadskanaalsters dat zo zeggen, maar iedereen doet het. Iedereen zegt het zo.'
'Ja', zei ik, 'maar waarom dan?'
'Omdat het nu eenmaal zo is.'

Zijn we allemaal rond de 50, is het nog steeds waarom daarom. 

Intussen kwam Zwarte Man Lupko Ellen - succesvolle thrillerauteur en voorzitter van VV Warffum - erbij staan. 
'Eens per jaar is het bij ons Op Roakeldais', zei Zwarte Man Ellen, 'maar in Warffum woon je de rest van de tijd gewoon in Warffum.'
Ik knikte. Maar toch... Op Knoal. Waar komt die zegswijze vandaan?
Zo kom ikzelf oorspronkelijk uit Delfzijl. Wij zeiden destijds nooit dat we op Delfzijl woonden maar altijd in Delfzijl. Zwarte Man Klein Goldewijk stamt uit Lichtenvoorde. Hetzelfde verhaal. Ook hij woonde toen nooit op Lichtenvoorde maar in Lichtenvoorde. Woont Zwarte Man Van der Veen op Veendam? Nee, natuurlijk niet, die woont gewoon in Veendam. Ook Zwarte Man Sandman zal de laatste jaren heus niet zeggen dat hij op Slochteren woont. Gewoon in Slochteren. Waar gisteren trouwens zijn nieuwste boek - 'De laatste bus naar Slochteren' - werd gepresenteerd.

Maar ooit woonde Zwarte Man Sandman wel degelijk in Stadskanaal en als iemand hem dan vroeg waar hij wegkwam, dan zei hij altijd: 'Op Knoal.' Want zo was dat gewoon.
Zwarte Man Ellen beaamde dit. Hij groeide op in Gasselternijveensemond en scharrelde in zijn jeugd weleens met een poedie uit Stadskanaal. Al die wichter woonden destijds ook op Knoal. 
'Maar waarom zegt men het zo?' vroeg ik nogmaals.
'Daarom', antwoordde Zwarte Man Ellen.
Zwarte Man Sandman knikte instemmend.

Waarom? Daarom!

Zo bleef ik er maar mee zitten. Met die rare uitdrukking van de Stadskanaalsters als het om hun woonplaats gaat. Niemand woont in Stadskanaal. Iedereen woont op Knoal. 

Waarom? Waarom DE FUCK zegt men het zo?

Vanmiddag ga ik op bezoek bij Frits in het Duitse Lathen, aan de andere kant van de grens, aan de overzijde van de rivier. Ook Frits heeft jarenlang met zijn gezin in Stadskanaal gewoond, voordat hij zijn fortuin ging zoeken bij de oosterburen. Misschien dat hij het weet. 

Voor ik verderga moet ik hier even vertellen dat ikzelf nauwelijks Gronings spreek. Ik versta het wel, maar van huis uit heb ik het nooit leren spreken. Weliswaar kwam mijn vader uit Bedum, maar mijn moeder was een Engelse. Thuis in Delfzijl werd bij ons alleen ABN gesproken. Daar werd streng op toegezien door mijn moeder, die zich de Nederlandse taal zonder inburgeringscursus of andere hulp van buitenaf eigen had gemaakt, in een tijd dat mijn vader als zeeman op de grote vaart het leeuwendeel van het jaar in Zuid-Amerika verbleef. 
In al de jaren dat ik Frits ken, heeft hij alleen maar Gronings tegen mij gesproken. In het begin antwoordde ik overal in keurig Nederlands op. Van lieverlee werd dat evenwel een soort Gronings. Eigenlijk is mijn Gronings een ratjetoe, want ik verwissel de uu en de oe klanken geregeld met elkaar (zodat ik de plaatsnaam Uithuizen nooit Uuthuzen of Oethoesen noem, maar altijd Uuthoesen), ik kan nog steeds niet 'vrijdag' op z'n Gronings uitspreken en praat me al helemaal niet van de Groningse vorm van het rangtelwoord 'vier'. Dat lukt me echt niet.
Toch babbel ik er al jaren in een soort van Gronings op los tegenover Frits en hij lijkt me wonderwel goed te verstaan. 

Dus vanmiddag stap ik bij hem binnen, in zijn huis, daar in Lathen, net voorbij de grens, aan de andere kant van de rivier. En op de een of andere manier komt de vraag van donderdagavond aan Zwarte Man Sandman weer in me naar boven. Op Knoal. Sinds donderdagaond sluimerde de vraag, maar nu wordt die ineens weer wakker en hoor ik mezelf - nog voordat de eerste koffie geschonken wordt - in mijn stuntelige Gronings aan Frits vragen waarom al die Stadskanaalsters nooit zeggen dat ze in Knoal wonen maar altijd op Knoal
En terwijl ik aldus de vraag stel die mij al jarenlang verwondert en waarop Zwarte Mannen Sandman en Ellen mij donderdagavond met dezelfde verwondering aankeken, beantwoord ik hem zelf. Je woont immers niet in een kanaal. 

Waarom niet?Daarom niet!



(c) Bill Mensema   

2 opmerkingen:

  1. Dat geldt trouwens ook voor musselkanaalsters en terapelkanaalsters. Die wonen op musselkanaal en op terapelkanaal. Hoe het zit met annerveenschekanaal weet ik niet. Maar vroeger woonde je wel op een dorp. Ik zal er een column aan wijden in De Kanaalstreek, als ik weer op knoal werk. Misschien weet Henk Scholte het. Die komt ook van t knoal.

    Groet, Herman

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Op verwijst volgens mij naar een "heuvel", al dan niet natuurlijk. Je woont in het dorp Meeden maar ook "Op Maid'n", een verwijzing naar een zandrug, een natuurlijke wierde. Grofweg kun je zeggen dat je "op" een droge plaats woont.

    Op de klippen lopen is daarmee te vergelijken.

    Althans, da's mijn interpretatie :)


    JohnPeter

    BeantwoordenVerwijderen